Không chỉ là bài toán kỹ thuật, bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp đang trở thành tiêu chí đánh giá mức độ phát triển bền vững. Cho đến hiện tại, quy chế bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp Việt Nam đã có nhiều điều chỉnh đáng chú ý, tác động trực tiếp đến cả nhà đầu tư và đơn vị hạ tầng.
Trong bài viết này, KTG Industrial sẽ điểm qua các nội dung của quy chế và những yêu cầu doanh nghiệp cần lưu ý để đảm bảo tuân thủ trong quá trình hoạt động.
Tổng quan quy định bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp
Khái niệm và cơ sở pháp lý
Quy chế bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp là hệ thống các quy định nhằm kiểm soát, ngăn ngừa và xử lý các tác động tiêu cực đến môi trường trong suốt quá trình đầu tư, xây dựng và vận hành khu công nghiệp.
Cơ sở pháp lý cho quy chế này bao gồm Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 (số 72/2020/QH14, có hiệu lực từ 1/1/2022) và Nghị định 35/2022/NĐ-CP (ban hành ngày 28/5/2022, có hiệu lực từ 15/7/2022), quy định cụ thể về quản lý và phát triển khu công nghiệp, trong đó có các quy định về môi trường.
Đối tượng và phạm vi áp dụng
Quy chế bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp Việt Nam được áp dụng cho ba nhóm đối tượng chính bao gồm:
- Chủ đầu tư hạ tầng khu công nghiệp, chịu trách nhiệm xây dựng và vận hành các hệ thống xử lý môi trường chung.
- Các doanh nghiệp thứ cấp hoạt động bên trong khu công nghiệp, nơi phát sinh trực tiếp chất thải và tiêu thụ tài nguyên.
- Cơ quan quản lý nhà nước và Ban quản lý khu công nghiệp, đóng vai trò giám sát và kiểm tra việc tuân thủ pháp luật.
Mục tiêu của quy chế
Mục tiêu chính của quy chế là kiểm soát ô nhiễm, ngăn ngừa suy thoái môi trường và thúc đẩy phát triển công nghiệp bền vững. Bên cạnh việc đảm bảo sự tuân thủ pháp luật về môi trường, quy chế còn hướng tới việc nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, thúc đẩy tái chế và áp dụng các công nghệ sạch.
Qua đó, góp phần cải thiện chất lượng môi trường sống khu vực và nâng cao năng lực cạnh tranh cho khu công nghiệp trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
Các nội dung trọng tâm trong quản lý môi trường khu công nghiệp
Nguyên tắc và quy định xử lý chất thải
Hoạt động sản xuất trong khu công nghiệp tạo ra nhiều loại chất thải như rắn, lỏng và khí. Nếu không được xử lý đúng quy trình, chúng có thể gây ô nhiễm nghiêm trọng và ảnh hưởng đến môi trường sống xung quanh.
Do đó, quy chế môi trường quy định rõ trách nhiệm xử lý chất thải theo từng loại:
- Chất thải rắn và nguy hại: Doanh nghiệp phải phân loại tại nguồn, đảm bảo việc thu gom, lưu giữ, vận chuyển và xử lý đúng theo quy chuẩn QCVN 07:2009/BTNMT.
- Nước thải: Tất cả nước thải sản xuất phải được xử lý đạt tiêu chuẩn QCVN 40:2011/BTNMT trước khi xả ra môi trường. Khu công nghiệp cần trang bị hệ thống xử lý tập trung và kiểm soát chặt chẽ.
- Khí thải: Cơ sở sản xuất có trách nhiệm áp dụng các biện pháp kiểm soát phát thải, đảm bảo không vượt ngưỡng cho phép và lắp đặt hệ thống quan trắc tự động theo quy định.
- Tín chỉ carbon: Các doanh nghiệp cần tính toán lượng phát thải CO₂ và tuân thủ hạn mức tín chỉ carbon nhằm giảm phát thải nhà kính và thích ứng với các yêu cầu môi trường toàn cầu.
Quản lý nguồn nước và nước thải
Nước thải công nghiệp chứa nhiều kim loại nặng và hóa chất độc hại, nếu không được xử lý đúng cách sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và sức khỏe con người.
Để kiểm soát rủi ro này, quy chế bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp đưa ra một số quy định cụ thể như sau:
- Kiểm soát chất lượng nước thải đầu ra: Các khu công nghiệp có trách nhiệm xử lý nước thải đúng quy chuẩn và tổ chức giám sát định kỳ trước khi xả ra môi trường.
- Tiết kiệm và tái sử dụng nước: Các doanh nghiệp được khuyến khích ứng dụng công nghệ giúp tiết kiệm và tái sử dụng nước trong quy trình sản xuất, nhằm giảm thiểu phát sinh nước thải.
Bảo vệ tài nguyên nước và nâng cao trách nhiệm xã hội cho doanh nghiệp
Kiểm soát tiếng ồn và rung chấn trong sản xuất
Tiếng ồn và rung động cơ học là những tác nhân thường gặp trong quá trình vận hành máy móc, thiết bị tại các khu công nghiệp.
Nếu không được kiểm soát, chúng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe người lao động và đời sống người dân khu vực lân cận.
Để quản lý vấn đề này, quy chế môi trường đưa ra các yêu cầu cụ thể:
- Ngưỡng giới hạn tiếng ồn và rung chấn: Các hoạt động sản xuất phải đảm bảo độ ồn không vượt quá 65dB vào ban ngày và 55dB vào ban đêm, đây là mức quy định nhằm bảo vệ sức khỏe và sự an toàn của cộng đồng.
- Biện pháp giảm thiểu kỹ thuật: Doanh nghiệp nên chủ động áp dụng các giải pháp như xây tường cách âm, lắp đặt rào chắn tiếng ồn, điều chỉnh dây chuyền sản xuất hợp lý và bảo dưỡng định kỳ máy móc để giảm phát sinh rung động và âm thanh lớn.
- Tuân thủ và giám sát định kỳ: Các cơ sở trong khu công nghiệp cần duy trì việc kiểm tra, đo đạc tiếng ồn thường xuyên, đồng thời thực hiện các khuyến nghị từ cơ quan môi trường để đảm bảo chất lượng không gian sản xuất và khu dân cư xung quanh.
Bảo vệ đất và phòng ngừa ô nhiễm từ hoạt động công nghiệp
Đất trong các khu công nghiệp thường chịu ảnh hưởng tiêu cực do hoạt động xây dựng, sản xuất, lưu trữ hóa chất hoặc chất thải. Để hạn chế tình trạng suy thoái đất và ô nhiễm môi trường đất, quy chế bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp quy định một số biện pháp trọng tâm:
- Phòng ngừa và kiểm soát ô nhiễm đất: Các doanh nghiệp phải thu gom, phân loại và xử lý chất thải, đặc biệt là chất thải rắn và chất thải nguy hại. Trước khi sử dụng hóa chất, cần có biện pháp đánh giá tác động và ưu tiên các sản phẩm sinh học ít độc hại để giảm nguy cơ thấm nhiễm vào đất.
- Biện pháp phục hồi đất bị ô nhiễm: Khi phát hiện đất có dấu hiệu suy thoái (mất màu, chai cứng, tồn dư kim loại nặng), doanh nghiệp cần hợp tác với cơ quan chuyên môn để phân tích mẫu đất, xác định nguyên nhân và triển khai các phương án xử lý phù hợp nhằm khôi phục khả năng tự làm sạch và độ màu mỡ của đất.
- Giảm thiểu rác thải tại nguồn: Hạn chế xả thải bừa bãi và áp dụng các quy trình sản xuất sạch hơn (cleaner production) cũng là giải pháp quan trọng để bảo vệ lớp đất nền trong khu công nghiệp khỏi nguy cơ ô nhiễm lâu dài.
Kiểm soát chất thải và phục hồi đất bị ô nhiễm để bảo vệ môi trường đất
Kiểm soát việc sử dụng và lưu trữ hóa chất trong khu công nghiệp
Trong nhiều lĩnh vực sản xuất như dệt nhuộm, xây dựng hay y tế, các chất hóa học được sử dụng phổ biến nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho môi trường và sức khỏe nếu không được quản lý chặt chẽ.
Để giảm thiểu rủi ro, các doanh nghiệp hoạt động trong khu công nghiệp cần tuân thủ các yêu cầu sau:
- An toàn khi sử dụng hóa chất: Chỉ những người đã qua đào tạo, có chứng chỉ và được kiểm tra sức khỏe mới được phép tiếp xúc trực tiếp với hóa chất. Việc sử dụng đồ bảo hộ là bắt buộc.
- Bảo quản và vận chuyển đúng quy cách: Hóa chất phải được lưu trữ trong kho chuyên dụng, có hệ thống cảnh báo phù hợp. Trong khâu vận chuyển, cần đóng gói chắc chắn và tuân thủ quy trình an toàn.
- Xử lý hóa chất nguy hại: Các loại hóa chất có nguy cơ cao cần được xử lý bằng phương pháp phù hợp (sinh học, hóa học, đốt hoặc chôn lấp) để đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường.
Cơ chế giám sát, kiểm tra và đánh giá tác động môi trường
Để đảm bảo hoạt động công nghiệp không gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và sức khỏe cộng đồng, quy chế yêu cầu các khu công nghiệp thực hiện cơ chế giám sát và đánh giá tác động môi trường theo ba nội dung chính:
- Thiết lập hệ thống giám sát môi trường: Mỗi khu công nghiệp cần triển khai việc lấy mẫu, đo đạc và phân tích các chỉ tiêu môi trường định kỳ nhằm theo dõi chất lượng không khí, nước, đất,… Việc này giúp đánh giá chính xác tình trạng môi trường theo từng thời điểm và đối chiếu với tiêu chuẩn hiện hành.
- Báo cáo giám sát định kỳ: Các doanh nghiệp có trách nhiệm lập báo cáo kết quả giám sát và gửi tới cơ quan chức năng như Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường. Nội dung báo cáo cần phản ánh đầy đủ tình hình thực tế và đề xuất hướng khắc phục nếu phát hiện rủi ro.
- Đánh giá hiệu quả bảo vệ môi trường: Thông qua các số liệu giám sát, cơ quan quản lý sẽ đánh giá mức độ tuân thủ và hiệu quả của các biện pháp bảo vệ môi trường, từ đó điều chỉnh chính sách hoặc yêu cầu cải thiện nếu cần thiết.
Trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp và các bên liên quan
Việc bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Trong đó, trách nhiệm pháp lý được quy định cụ thể như sau:
Ban quản lý khu công nghiệp cần có trách nhiệm:
- Xây dựng hạ tầng kỹ thuật đạt chuẩn, đặc biệt là hệ thống thu gom, xử lý nước thải, chất thải rắn.
- Triển khai các giải pháp sử dụng năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió để tiết kiệm tài nguyên và giảm phát thải.
- Giám sát và phối hợp kiểm tra định kỳ việc chấp hành pháp luật môi trường của các doanh nghiệp trong khu công nghiệp.
Đồng thời, doanh nghiệp hoạt động trong khu công nghiệp cần phải đảm bảo:
- Tuân thủ nghiêm ngặt các quy định liên quan đến xả thải, xử lý hóa chất, tiếng ồn và an toàn môi trường.
- Đặc biệt lưu ý với các ngành có nguy cơ cao như dệt nhuộm, hóa chất, phân bón,… trong việc giám sát và kiểm soát phát sinh chất thải độc hại.
- Tổ chức huấn luyện, trang bị bảo hộ cho người lao động làm việc trong môi trường có nguy cơ ô nhiễm.
Bên cạnh các nghĩa vụ môi trường, chủ đầu tư cũng cần lưu ý đến các quy định về hạ tầng giao thông nội khu để đảm bảo:
- Việc lưu thông, vận chuyển nguyên vật liệu – hàng hóa diễn ra thuận lợi, an toàn;
- Tối ưu chi phí logistics và giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đến giao thông công cộng và môi trường xung quanh.
Việc thực hiện đầy đủ trách nhiệm pháp lý không chỉ là nghĩa vụ bắt buộc, mà còn giúp doanh nghiệp tăng cường uy tín, đảm bảo hoạt động bền vững và giảm thiểu rủi ro pháp lý trong dài hạn.
Doanh nghiệp và ban quản lý khu công nghiệp phải tuân thủ trách nhiệm môi trường
Lời kết
Quy chế bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp Việt Nam đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững và giảm thiểu các tác động tiêu cực đến hệ sinh thái. Việc tuân thủ nghiêm túc các quy định về nước thải, khí thải, tiếng ồn, hóa chất và chất thải rắn không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn là trách nhiệm của mỗi doanh nghiệp và đơn vị quản lý.
Trong bối cảnh kinh tế xanh đang trở thành xu hướng toàn cầu, việc đầu tư đúng đắn vào công nghệ sạch và thực hành sản xuất thân thiện với môi trường sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng bền vững.
